FAALLO XASAASI AH: Maamul goboleedka Galmudug in uu dhismo maxaa sabab u ah? Maxaase dumin kara?

Gobollada Mudug iyo Galgaduud ee haatan ku midoobay dowlad goboleedka la magac baxay Galmudug ama goblada dhexe ee Soomaaliya ninba si uu yaqaannaba.  Waxa muddo dheer ka taagnaa dhibaatooyin isbiirsaday kuwaas oo ka soo bilowday xiligii dowladdii dhexe ee Soomaaliya ay bur burtay, xilligaa wixii ka danbeeyey may helin maamul sida gobollada Somalida qaarkood, waxa gaabis ka noqday horumarkii ay gobolladaasi u baahnaayeen.

Goboladan oo ka mid ah kuwa dhulka Soomaaliya ugu ballaadhan, isla markaana ay ku nool yihiin dad tiro ahaan aan yarayn, waxa muddo dheer hadheeyey colaad beeleedyo xoogoodu uu bilowday horaantii sagaashamaadkii. Wakhtigaa oo ku beegnaa xilligii ay dawladdii Somalia ay meesha ka baxday. Muddadaasi dheer illaa immgana waxa ay ahaayeen kuwo hadba kuwo dhinacyo badan ay dagaallo ka kaga socdeen. Maaddaama ay goboladan yihiin kuwo qabiilooyin kala duwani ay wada degaan ama ay dhinacyda kaga wareegsan yihiin.

Mudo dheer ka dib waxaa Ilaah mahaddii ah in coladihii qabiilku ay soo kala yaraatay, inkastoo la odhan karo colaadahaasi waxa ay yeesheen wejiyo kale oo kooxo diimeedyo is diidani ay ku loollamayaan awoodda gobolladaasi.

Waxaa nasiib wanaag ah in haatan ay degaannadani leeyihiin aas-aaskii dowlad goboleed ee ugu nidaamka wanaagsanaa wixii dowlad goboleed dalka Soomaaliya laga soo dhismaayey, taas waxaa daliil u ah dhismaha maamulkani ayaa waxaa uu ku bilowday dib u heshiisiin dhex martay beelihii hore u dagaallamay ama khilaafka siyaasadeed ka dhexeeyey, iyada oo howshaasna ay gadhwadeen ka ahaayeen odayaal dhaqameedyada beelahan gobollada dhexe u dhashay, oo dib u heshiisiinta kadib u gudbay soo xulidda ergadii soo xuli lahayd xubnaha baarlamaanka.

Waxana ugu dambeyn ergadu guul ka gaadheen soo xulista baarlamaanka, oo isna ku guuleystay codeyn toos ah inay ku soo doortaan gudoomiyhii baarlamaanka.

Wada tashigaa dheer iyo doorashadaasi waxa ay keentay in ifafaala mustaqbal wanaagsan lihi uu ka soo muuqdo degaannada Galmudug. Inkasta oo ay haddana jiraan turaanturooyin badan oo ay dadka siyaasadaha gobolladaasi dhexe u kuur galaa ay sheegayaan in ay wadaan Soomaali iyo shisheeye diiddan dhismaha maamulkan oo u arka mid ka hor imanaya danahooda gaarka ah.

Haddaba, haddii aan ku hormaro shisheeyaha, ayaa dadka qaar farta ku fiiqayaan dowladaha Somalia deriska la ah, si gaar ahna xuduudda ula leh gobollada ay ka mid yihiin Mudug iyo Galgaduud ee immiga la baxay Galmudug. Dalalkaasi oo ay dadka qaar ku sheegaan in ay carqalad xooggan ku hayaan taabbagalka maamulkan, ujeeddaduna ay tahay (Cadkanoow ama ku cunay ama ku ciideeyey). Taas haddii aan sii jilciyo waxaan ula jeedaa Itoobiya waxa ay daneyneysaa inuu halkaa ka soo baxo siyaasi iyaga ay isku mawqif yihiin, oo hoggaanka u qabto maamulkaasi, si ay saamayn weyn ugu yeeshaan, sida ay saamaynta ugu leedahay maamullada kale ee Soomaaliya ka dhisan.

Dhinaca maamullada ama qabiilooyinka Somaliyeed ee Galmudug dariska la ahna, waxa ka jira carqalado lagala dagaallamayo in maamul ka dhismo gobolladaasi dhexe. Sababtuna ay tahay danahooda gaar iyo tartanka qabiil ee guud ahaanba ka jira Somalia.

Sida laga warqabana waxa maamullada carqaladda ku haya ka mid ah maamul goboleedka Puntland ee Cabdiweli Gaas uu hormoodka ka yahay. Oo iyagu si cad uga soo horjeestay maamul goboleedkii lagu dhisay magaalada Cadaado. Ujeeddada ay maamulkan cusub uga soo horjeedaanna marka saddex arimood ayaan ku soo koobi karnaa:

 1. Puntland waxay isu aragtaa maamul goboleedkii Somaliyeed ee ugu horeeyey ee dalka ka dhismay, gobolka Mudug badankiisana ka talin jiray, balse immiga ula egaaday in haddii ay maamulka gobollada dhexe ka hor tegi waayaan ka hoos baxaya.

2. Qeybo ka mid ah gobolka Mudug gaar ahaan qeybta waqooyi ee ay Puntland sheegato oo muujiyey doonistooda ku aadan ku soo biirista maamulkan, gaar ahaan degmada Goldogob iyo tuulooyinka hoostaga, waxaana taas ay ku beertay cabsi madaxweyne Gaas oo dareensan mar hadii mudugtii uu ka soo jeeday qeybtii uu ka heystay ay raacdo Galmudug in isaga barqo cad iska qulqul doono. Oo aanay gobolkii uu ka soo jeeday aanay waxba u oollin.

3. Waxaa kale oo meesha aan ka baxsanayn tartanka  qabyaalad ku saleysan oo sheegaya in qabiilna aanu mid kale guul u ogoleyn.

Marka laga soo tago Puntland waxaa jira kooxo iyana fadhi ka dhigatay Guri-Ceel oo dhowr mar ku soo duushay maamulka laga yagleeyey Cadaado, ugu dambeyna qabsatay Dhuuso mareeb, kooxdani waxa ay sheegataa magaca koox Diimeedka Ahlu sunna, waxaase ay ka kooban yihiin maliishiyaad qabiil iyo hogaamiye kooxeedyo heerkoodu hooseeyo oo fulinaya awaamiir ay ka kala helayaan meelo kala geddisan. Waxa kale oo ujeedooyinkooda ka mid ah mar haddii beelihii ay ka dhasheen boos ka soo waayeen ay magac kooxeed wax ku raadiyaan, taas oo iyana adkaan doonta marka loo eego qaabka wax loo qeybsaday.

Maamul goboleedka cusub ee Galmudug waa maamul ay soo dhisteen dad waaya aragnimo iyo bisayl siyaasadeed ka muuqdaan, waa maamul ay dhisteen bulshada lagu xanto in ay yihiin dad dagaalladama isla markaana qaybta ugu weyn ka ahaa muranka khilaafaadkii bur buriyey Somalia.

Waa maamulkii ugu horeeyey maamul goboleedyada soomaaliyeed ee ay ka qayb galaan dhammaan bulshada wada deggen maamul goboladani ay ka wada muuqdaan sida qabiilada deggan kuwa ugu waaweyn iyo kuwa laga tirada badan yahayba iyo haweenkii oo la siiyey xaq aanay ku haysan gobollada kale.

Ahmed Muhumed Nuur ( Coday )